ΠΡΩΤΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Ήδη τον 19ο αιώνα σφυρηλατήθηκαν οι πρώτες πολιτικές εντάσεις μεταξύ των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων. Η οικονομική ανάπτυξη και ο προστατευτισμός έκαναν τα ευρωπαϊκά κράτη να επιδιώξουν να επεκταθούν σε νέα εδάφη. Οι αποικίες στην Ασία και την Αφρική έγιναν μια σημαντική πηγή πρώτων υλών, καθώς και η επέκταση σε νέες αγορές για τις ευρωπαϊκές χώρες.

Μπλοκ και χώρες που συμμετείχαν στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο

Δύο μεγάλα μπλοκ ήταν αυτά που αντιμετώπισαν ο ένας τον άλλον στον Μεγάλο Πόλεμο:

• Τριπλή Αντάντ: Η Γαλλία, η Μεγάλη Βρετανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες, γνωστές ως Σύμμαχοι, πολέμησαν στη μία πλευρά. Μαζί τους η Ρωσία συμμετείχε ως σύμμαχος, αλλά αποχώρησε το 1917.
• Τριπλή Συμμαχία: Στην απέναντι πλευρά βρίσκονταν οι λεγόμενες κεντρικές αυτοκρατορίες της Αυστροουγγαρίας και της Γερμανίας, που ονομάζονταν και «Κεντρικός Άξονας». Σε αυτό το μπλοκ προσχώρησαν αργότερα η Τουρκία και η Βουλγαρία.

Αιτίες του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου

Η Μεγάλη Βρετανία είχε φτάσει σε ένα θεαματικό επίπεδο εκβιομηχάνισης και έγινε η μεγάλη οικονομική δύναμη. Από την πλευρά της η Γαλλία, η οποία είχε επίσης σημαντικό βαθμό εκβιομηχάνισης. Μετά την επίλυση των αποικιακών αντιπαλοτήτων τους, και οι δύο δυνάμεις στοιχηματίζουν στην κατανόηση.

Η αρχή του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου χρονολογείται από το 1870. Η Γερμανία, με την ενοποίησή της, είχε αναδειχθεί σε οικονομικό κολοσσό και στρατιωτικό αντίπαλο. Με τον Κάιζερ Γουλιέλμο Β’, η Γερμανία όχι μόνο επιδίωκε να απομονώσει τη Γαλλία, αλλά και να αμφισβητήσει τη Μεγάλη Βρετανία για ηγεμονία.

Μεταξύ των λόγων που οδήγησαν σε αυτή τη σύγκρουση, πρέπει να αναφερθεί ότι ξεκίνησε μια κούρσα εξοπλισμών. Η Γερμανία καθιέρωσε την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία, ενώ η Μεγάλη Βρετανία επέλεξε έναν μικρότερο, αλλά εξαιρετικά επαγγελματικό στρατό. Με τη σειρά της, η τεχνική τέθηκε στην υπηρεσία του πολέμου, δημιουργώντας νέα και θανατηφόρα όπλα όπως υποβρύχια, πολυβόλα και ισχυρά θωρηκτά. Υπό αυτή την έννοια, οι μεγάλες βιομηχανικές εταιρείες είδαν πώς ο επανεξοπλισμός διόγκωσε τις παραγγελίες τους.

Καθώς οι στρατοί αυξάνονταν και οι χώρες σχημάτιζαν συμμαχίες για να αποφύγουν να απομονωθούν, υπήρχε μεγάλη έξαρση του εθνικισμού. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα Βαλκάνια είχαν γίνει μεγάλη πηγή έντασης, καθώς ήταν μια πυριτιδαποθήκη που μπορούσε να ανάψει το φιτίλι μιας σύγκρουσης σε πλανητικό επίπεδο. Και είναι ότι υπήρχαν έντονοι ενδοιασμοί μεταξύ Αυστροουγγαρίας και Ρωσίας για τον έλεγχο των Βαλκανίων. Έτσι, οι Ρώσοι χρειάζονταν τα Βαλκάνια για να έχουν διέξοδο στη Μεσόγειο Θάλασσα.

Η προσάρτηση της Βοσνίας Ερζεγοβίνης από την Αυστροουγγαρία θα έριχνε λάδι στη φωτιά σε μια ήδη πολύπλοκη γεωγραφική περιοχή. Αυτό ήταν μια αρκετά πρόκληση για τη Σερβία και τη Ρωσία, που επιδίωκαν μια μεγαλύτερη σλαβική παρουσία στα Βαλκάνια. Αυτή η προσάρτηση από την Αυστροουγγαρία κατέστη δυνατή χάρη στην υποστήριξη των Γερμανών συμμάχων της.

Οικονομικά αίτια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου

Το 1873 υπήρξε μια κρίση που θα τερματίσει τη βρετανική οικονομική υπεροχή και το στάδιο του ελεύθερου εμπορίου που συνδέεται με την Πρώτη Βιομηχανική Επανάσταση. Από αυτή τη στιγμή μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, σημειώθηκε η Δεύτερη Βιομηχανική Επανάσταση, η οποία ήταν μια οικονομική πρόοδος για πολλές από τις χώρες που συμμετείχαν στη σύγκρουση.

Η Γερμανία κατάφερε να ξεπεράσει τη Μεγάλη Βρετανία σε ορισμένους στρατηγικούς τομείς όπως ο χάλυβας και τα χημικά. Η Δεύτερη Βιομηχανική Επανάσταση χαρακτηρίστηκε από βιομηχανική και χρηματοπιστωτική συγκέντρωση και την έναρξη ενός σταδίου οικονομικού προστατευτισμού. Κατά συνέπεια, τα προστατευτικά μέτρα οδήγησαν σε πολυάριθμες συγκρούσεις και διαφωνίες μεταξύ των ευρωπαϊκών δυνάμεων, αυξάνοντας την ένταση μεταξύ τους.

Από την άλλη, όταν η Γερμανία κατάφερε να τοποθετηθεί ως ηγετική χώρα στους προαναφερθέντες τομείς, αποφάσισε να επεκταθεί στις διεθνείς αγορές. Ο στόλος αυτού του έθνους βρισκόταν σε μειονεκτική θέση με αυτόν της Μεγάλης Βρετανίας, γι’ αυτό και εφάρμοσαν μια πολιτική ναυτικών κατασκευών για να εξισορροπήσουν το βρετανικό μονοπώλιο των θαλασσών. Αυτά τα μέτρα που έλαβε η Γερμανία ανάγκασαν το Λονδίνο να συμμαχήσει με τη Γαλλία για να σχηματίσουν την Entente Cordiale στις 8 Απριλίου 1904. Είναι ένα σύμφωνο μη επίθεσης και ρύθμιση της αποικιακής επέκτασης μεταξύ των δύο χωρών.

Πότε έγινε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος;

Ένα περιστατικό με θανατηφόρες συνέπειες για τη μοίρα του κόσμου θα απαντούσε στο ερώτημα γιατί συνέβη ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Η αρχή του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου χρονολογείται στις 28 Ιουνίου 1914. Ημερομηνία κατά την οποία ο Αρχιδούκας Francisco Fernando της Αυστρίας δολοφονήθηκε στην πόλη του Σεράγεβο, η οποία πυροδότησε τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο. Αφού ένα μήνα αργότερα, στις 28 Ιουλίου 1914, η Αυστρία κήρυξε τον πόλεμο στη Σερβία. Τις επόμενες δύο εβδομάδες ξέσπασε ένα κύμα κηρύξεων πολέμου μεταξύ ευρωπαϊκών χωρών.

Δράστης της δολοφονίας ήταν ένας φιλοσέρβος Βόσνιος ονόματι Gavrilo Princip, μέλος της οργάνωσης Young Bosnia. Αυτή η οργάνωση ήταν υπέρ της Μεγάλης Σερβίας την ίδια στιγμή που υπερασπιζόταν μια Βοσνία απαλλαγμένη από τον ζυγό της Αυστροουγγαρίας. Με αυτόν τον τρόπο, η αυξανόμενη ένταση μεταξύ Αυστροουγγαρίας και Σερβίας κινούνταν απαρέγκλιτα προς τον πόλεμο.

Η διπλωματική φάση βρισκόταν σε εξέλιξη και η Γερμανία έδειχνε για άλλη μια φορά τη σταθερή υποστήριξή της στην Αυστροουγγαρία. Από την πλευρά τους οι Ρώσοι τάχθηκαν στο πλευρό της Σερβίας. Οι Σέρβοι δεν δέχτηκαν ολόκληρο το τελεσίγραφο της Αυστροουγγαρίας. Άρχισαν οι κινητοποιήσεις των στρατευμάτων, και οι αλλεπάλληλες κηρύξεις πολέμου μεταξύ χωρών. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος είχε ξεσπάσει.

Στάδια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου

Ακολουθεί μια περίληψη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και των διαφορετικών σταδίων του:

Πρώτος Πόλεμος Κινημάτων

Όλοι περίμεναν ότι ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος θα ήταν μια έντονη αλλά γρήγορη σύγκρουση. Ωστόσο, αυτό που πιστεύεται ότι θα διαρκούσε για εβδομάδες ή μήνες κατέληξε να συνεχιστεί για τέσσερα μεγάλα χρόνια.

Οι πρώτες πολεμικές σκηνές ήταν τα εδάφη της βόρειας Γαλλίας, ενώ στο ανατολικό μέτωπο Γερμανοί και Αυστρο-Ούγγροι πολέμησαν εναντίον των Ρώσων. Επίσης η μετέπειτα είσοδος της Ιταλίας στον πόλεμο μαζί με τους συμμάχους οδήγησε στο άνοιγμα ενός μετώπου στη βόρεια Ιταλία.

Στις αποικίες, η Μέση Ανατολή θα ήταν το σκηνικό των συγκρούσεων μεταξύ των Βρετανών και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ας σημειωθεί ότι, σε αυτό το μέτωπο, ο Βρετανός αξιωματικός γνωστός ως Λόρενς της Αραβίας θα κατέληγε να διακριθεί στον αγώνα του εναντίον των τουρκικών δυνάμεων, οδηγώντας τους Άραβες σε έναν πόλεμο για την απελευθέρωση από τον Οθωμανικό ζυγό.

Η αρχική φάση της σύγκρουσης χαρακτηρίστηκε από έναν πόλεμο γρήγορων επιθέσεων. Παρά τη σημαντική γερμανική προέλαση, η οποία κατάφερε να παρασύρει τα βελγικά, γαλλικά και βρετανικά στρατεύματα, κατάφεραν να συγκρατήσουν τη γερμανική χιονοστιβάδα το 1914. Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει η Μάχη της Μάρνης, όπου οι Γάλλοι σταμάτησαν τη γερμανική προέλαση και κατάφεραν να σώσουν το Παρίσι .

Η Γερμανία θα πετύχαινε σημαντικές στρατιωτικές επιτυχίες στο ανατολικό μέτωπο, ανακηρύσσοντας τον εαυτό της νικητή έναντι του ρωσικού στρατού στη μάχη του Tannenberg. Ωστόσο, ο πόλεμος των κινημάτων δεν είχε βοηθήσει τη Γερμανία να πετύχει μια γρήγορη νίκη. Στην πραγματικότητα, η Γερμανική Αυτοκρατορία είχε βαλτώσει σε ολοκληρωτικές μάχες στο Ανατολικό Μέτωπο και στο Δυτικό Μέτωπο.

Πόλεμος χαρακωμάτων

Με τα μέτωπα να σταθεροποιούνται, η Ευρώπη διέσχιζε ατελείωτα χαρακώματα και συρματοπλέγματα. Οι μεγάλες δυνάμεις είχαν εμπλακεί σε έναν πόλεμο φθοράς. Στην πραγματικότητα, κολοσσιαίες μάχες όπως το Verdun (1916) και το Somme (1916) έγιναν ένα αιματηρό παράδειγμα του τι σήμαινε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Εκατοντάδες χιλιάδες άνδρες έχασαν τη ζωή τους ανάμεσα στα συρματοπλέγματα, μη μπορώντας να επιτύχουν σημαντικά εδαφικά κέρδη.

Σφοδρές μάχες διεξήχθησαν επίσης στο τουρκικό μέτωπο, όπου Γαλλικά, Βρετανικά, Αυστραλιανά και Νεοζηλανδικά στρατεύματα υπέστησαν οδυνηρή ήττα από τους Οθωμανούς στην Καλλίπολη των Δαρδανελίων.

Ενώ όλα αυτά συνέβαιναν, η βιομηχανία παρήγαγε νέα και ολοένα και πιο θανατηφόρα όπλα με τα οποία μπορούσε να διεξάγει πόλεμο. Έτσι, εισήχθησαν πολεμικές καινοτομίες όπως η πολεμική αεροπορία, τα τανκς και τα υποβρύχια. Ακόμη και χημικά όπλα με τη μορφή δηλητηριώδους αερίου χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά.

Δεύτερος Πόλεμος των Κινημάτων

Το 1917 ήταν μια αποφασιστική χρονιά για την εξέλιξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Η αποχώρηση της Ρωσίας ως αποτέλεσμα της Ρωσικής Επανάστασης ήταν ένα σοβαρό πλήγμα για τους Συμμάχους. Ωστόσο, η είσοδος των Ηνωμένων Πολιτειών στον Μεγάλο Πόλεμο σήμαινε ένα μπαλόνι οξυγόνου για χώρες όπως η Γαλλία και η Μεγάλη Βρετανία, των οποίων η πολεμική προσπάθεια τις είχε φέρει στο χείλος της εξάντλησης.

Στην προσπάθειά του να εξαπολύσει μια αποφασιστική επίθεση που θα έφερνε στη Γερμανία την τελική νίκη, ο Στρατάρχης Λούντεντορφ, ο μεγάλος Γερμανός πολέμαρχος, διέταξε μαζικές επιθέσεις στο Δυτικό Μέτωπο την άνοιξη του 1918. Παρά την επίθεση που έβαλε το έθνος στα σχοινιά. Entente, Γερμανία εξάντλησε τους τελευταίους πόρους της και οι Σύμμαχοι ξεκίνησαν την επίθεση σε αυτό που ονομάστηκε Επίθεση των Εκατό Ημερών, επισφραγίζοντας την τελική ήττα της Γερμανίας. Τελικά, στις 11 Νοεμβρίου 1918, η Γερμανική Αυτοκρατορία ζήτησε ανακωχή κοντά στην Κομπιέν.

Επίσης στη Μέση Ανατολή, βρετανικά στρατεύματα και στρατεύματα της Κοινοπολιτείας, υποστηριζόμενα από τους Άραβες, πέτυχαν μια σειρά από σημαντικές νίκες που οδήγησαν στην κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Μάχες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου

Κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου έγιναν πολλές μάχες, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν οι εξής:

Συνθήκες ειρήνης και συνέπειες του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου

Μετά από τέσσερα χρόνια από την έναρξη του Μεγάλου Πολέμου, ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος είχε αφήσει μεταξύ 9 και 10 εκατομμυρίων νεκρών μόνο μεταξύ των μαχητών, για να μην αναφέρουμε ότι εκατομμύρια άμαχοι είχαν επίσης χαθεί. Τεράστιες εκτάσεις γης είχαν καταστραφεί στη Γαλλία, το Βέλγιο και τη βορειοανατολική Ιταλία.

Ο γερμανικός λαός είχε καταλήξει κουρασμένος από τον πόλεμο, που κόστισε στον Κάιζερ Γουλιέλμο Β’ την παραίτηση. Η αποδυνάμωση και η στέρηση τόσο στο μπροστινό όσο και στο πίσω μέρος είχαν επιβαρύνει τους Γερμανούς, αφήνοντάς τους στο χείλος της κοινωνικής αναταραχής. Υπό αυτή την έννοια, οι Σπαρτακιστές σκόπευαν να πραγματοποιήσουν μια σοβιετικού τύπου επανάσταση. Στην πραγματικότητα, τον Ιανουάριο του 1919, η γερμανική κυβέρνηση, στα χέρια των Σοσιαλδημοκρατών, συνέτριψε τις κομμουνιστικές επαναστάσεις με την υποστήριξη μιας παράτυπης δύναμης γνωστής ως Freikorps.

Όσον αφορά το σχεδιασμό των ειρηνευτικών συμφωνιών, μια πολύ περίπλοκη δουλειά βρισκόταν μπροστά. Οι νικήτριες χώρες του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου προσπάθησαν να επιβάλουν σκληρούς όρους, σε τέτοιο βαθμό που οι ηττημένες χώρες αποκλείστηκαν από τη συμμετοχή στις ειρηνευτικές συμφωνίες. Βρισκόμαστε ενώπιον της Συνθήκης των Βερσαλλιών.

Με αυτόν τον τρόπο, η Γερμανία αναγκάστηκε να επωμιστεί το κόστος των πολεμικών αποζημιώσεων. Αυτός που επέμενε στην αποδυνάμωση της Γερμανίας ήταν ο Γάλλος πρωθυπουργός Ζορζ Κλεμανσό που είπε μάλιστα «η Γερμανία θα πληρώσει».

Άλλες κυρώσεις που θα έπρεπε να υποστεί η Γερμανία θα ήταν μια περισσότερο από σημαντική μείωση του μεγέθους του στρατού της, καθώς και η απώλεια της Λωρραίνης, της Αλσατίας και ολόκληρης της αποικιακής αυτοκρατορίας της.

Από την πλευρά του, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Γουίλσον πρότεινε τη δημιουργία της Κοινωνίας των Εθνών, ενός προδρόμου του ΟΗΕ που θα πρέπει να χρησιμεύσει ως φόρουμ διαλόγου για την αποτροπή μελλοντικών πολέμων.

Οι συνθήκες ειρήνης σήμαιναν επίσης το τέλος της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας (Συνθήκη του Saint Germain), διασπώντας την σε διάφορα κράτη: Αυστρία, Ουγγαρία και αφορμή για τη δημιουργία της Γιουγκοσλαβίας. Όσον αφορά την Οθωμανική Αυτοκρατορία, η Γαλλία και η Μεγάλη Βρετανία χώρισαν σημαντικό μέρος των εδαφών τους στη Μέση Ανατολή.

Οικονομικές συνέπειες του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου

Η κινητοποίηση εκατομμυρίων ανδρών για να πολεμήσουν στα χαρακώματα είχε τεράστιες οικονομικές συνέπειες. Μάλιστα, υπολογίστηκε ότι απαιτούνταν τουλάχιστον τρεις εργάτες για να εξοπλίσουν κάθε στρατιώτη με τα απαραίτητα όπλα, προμήθειες και εξοπλισμό.

Σε αντίθεση με άλλους πολέμους, στους οποίους οι στρατοί εφοδιάζονταν με ό,τι έβρισκαν στο πέρασμά τους, στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο σιδηρόδρομος επέτρεψε να φέρουν όλες τις απαραίτητες προμήθειες στο μέτωπο.

Τα προβλήματα εφοδιασμού έγιναν εμφανή σε όλες τις χώρες που συμμετείχαν στον διαγωνισμό. Οι πρώτες ύλες ήταν σπάνιες, επιβλήθηκαν δελτίαση και άλλοι έλεγχοι, χωρίς να ξεχνάμε ότι έγιναν μεγάλες προσπάθειες για την αντικατάσταση των εργατών που είχαν πάει στον πόλεμο. Ως εκ τούτου, πολλές γυναίκες κατέληξαν να καλύπτουν θέσεις εργασίας που οι άνδρες είχαν αφήσει σε εργοστάσια.

Η βιομηχανία ήταν το κλειδί στην πολεμική προσπάθεια και η Γαλλία είχε χάσει τις πιο βιομηχανοποιημένες περιοχές της, οι οποίες είχαν περιέλθει στη γερμανική κυριαρχία. Από την πλευρά της, η Μεγάλη Βρετανία εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από τις αμερικανικές εξαγωγές. Επιπλέον, οι Ηνωμένες Πολιτείες βοήθησαν στη χρηματοδότηση του κόστους του πολέμου με τα δάνειά τους. Να σημειωθεί ότι η κατάσταση στη Γερμανία ήταν ιδιαίτερα σύνθετη, καθώς τέθηκε σε αποκλεισμό.

Οι τιμές των ειδών πρώτης ανάγκης αυξήθηκαν αρκετά και η κατανάλωση περιορίστηκε από τα δελτία σιτηρεσίου. Στην πραγματικότητα, οι ελλείψεις τροφίμων αποδείχθηκαν τρομερά επιζήμιες για το ηθικό στα μετόπισθεν.

Αν τα προπολεμικά χρόνια είχαν χαρακτηριστεί από φιλελεύθερο καπιταλισμό, στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα κράτη ήρθαν να πάρουν τον έλεγχο της οικονομίας. Με αυτόν τον τρόπο τα κράτη καθόρισαν τιμές, έλαβαν ρυθμιστικά μέτρα στις αγορές και έλεγχαν την παραγωγή.

Χάρη στο ξέσπασμα της σύγκρουσης, η οικονομία των ουδέτερων χωρών θα απογειωνόταν λόγω της αύξησης των εξαγωγών τους. Και είναι ότι, οι διεκδικητές κατάφεραν να εφοδιαστούν χάρη στις εξαγωγές των ουδέτερων κρατών. Παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση της Ισπανίας, όπου ξεχώρισε η βαριά και κλωστοϋφαντουργία της, καθώς και η εμπορική ναυτιλία.